Kolonoskopi

Kolonoskopinin ne olduğu, ne amaçlarla yapıldığı, işlemin yararları, işlemin riskleri ve sonrası ortaya çıkabilecek istenmeyen durumlar, kolonoskopi yapılmak istenmiyorsa kullanılabilecek alternatif teşhis yöntemleri, kolonoskopi hazırlık süreci ve kullanılacak ilaçlar hakkında bilgiler aşağıda yazılı olarak özetlenmiştir. Kolonoskopi yapılacak hastalarımıza ayrıca işlemin yapılacağı sağlık kurumuna ait ayrıntılı bir bilgilendirme formu işlem öncesi gönderilecek ve tıbbi onam da alınacaktır. Kolonoskopi işlemi öncesi kullandığını ilaçları, bitkisel bile olsa tüm takviyeleri, daha önce geçirdiğiniz hastalık ve tüm cerrahi müdahaleleri hekiminize bildirin.

Kolonoskopi Nedir?
Kalın bağırsağın içinin görülerek incelendiği teşhis yöntemine kolonoskopi adı verilir. Kolonoskopi sırasında dışarıdan içeriye doğru tüm kalın bağırsak bölümleri (anüs, rektum, sigmoid kolon, inen kolon, transvers kolon ve çıkan kolon) ve gerekirse ince bağırsağın son kısmı (terminal ileum) incelenir. İşlem sırasında kullandığımız cihaza kolonoskop adı verilir. Kolonoskop esnek, bükülebilir, ucunda minik bir kamera olan ve işaret parmağı kalınlığında tüp şeklinde ileri teknoloji ürünü bir cihazdır. Kolonoskopun ucundaki kamera bağırsağın iç yüzünün detaylı görüntüsünü yüksek çözünürlüklü bir televizyon ekranına yansıtır. Bu sayede bağırsak içinde polipler, tümörler, iltihabi değişiklikler, kanamaya yol açabilen damarsal genişlemeler veya başka patolojik değişiklikler varsa görülür. Kolonoskopi sırasında, saptanan normal olmayan dokuların mikroskopik incelenmesinin yapılabilmesi (patoloji tetkiki) için küçük örnekler alınabilir (biyopsi) veya polip adını verdiğimiz yapılar tamamen çıkartılabilir.

Kolonoskopi öncesi bağırsak içindeki dışkının boşaltılması için müshil kullanımı gereklidir. Bağırsak hazırlığı adını verdiğimiz bu yöntemin detayları ayrıca anlatılacaktır.

Kimlere Kolonoskopi Yapılmalıdır?
Doktorlar değişik tıbbi nedenlerden dolayı kolonoskopi yapılmasını isteyebilirler. Aşağıda bunların en önemlileri sıralanmıştır:
-Dışkılama alışkanlığında kabızlık veya ishal yönünde değişiklik belirmesi
-Makattan kan gelmesi veya dışkıda gizli kan testinin pozitif bulunması
-Daha önce kalın bağırsak kanseri veya polibi saptanan ve tedavi görmüş hastaların takibi
-Başka yöntemlerle sebebi tesbit edilmeyen karın ağrısı şikayeti
-İnflamatuar bağırsak hastalığı (Ülseratif kolit, Crohn hastalığı) olanlar

Bunların yanısıra gelişmiş toplumlarda, 50 yaşını geçmiş herhangi bir şikayeti olmayan bireylere polip ve kanser taraması amacıyla kolonoskopi yapılmaktadır. Bir çok kişi herhangi bir şikayeti olmadığı için kolonoskopi yapılmasına gerek olmadığını düşünür. Tarama kolonoskopisi zaten herhangi bir şikayeti olmayan, kan ve dışkı tahlilleri normal olan sağlıklı bireylere yapılır. Kalın bağırsak kanserlerinin büyük bölümü polip adını verdiğimiz yumruların zaman içinde habis değişiklik göstermesi neticesinde gelişir. Polipler uzun yıllar bulundukları yerde yavaş yavaş büyürler ve çoğunlukla da herhangi bir şikayete veya bulguya yol açmazlar. Polip yeteri kadar büyüyüp kansere dönüştükten sonra kanama, bağırsak tıkanıklığı ve metastaz (uzak organlara yerleşme) yapar. Tarama kolonoskopisinde amaçlanan bu poliplerin bulunmasıdır. Poliplerin bulunup çıkartılması kalın bağırsak kanserinin engellenmesinde önemli bir adımdır. Birinci derecede akrabalarında bağırsak kanseri olanlarda taramaya 40 yaşında veya kanserin belirdiği yaşın 5-10 yıl öncesinde (hangisi daha erkense) başlanmalıdır.

Kolonoskopi Nasıl Yapılır?

Kolonoskopi sırasında hissedilecek rahatsızlığın en az düzeyde olması için damar yolu ilaç verilir. Bu ilaçların uygulanabilmesi için işlem öncesi, koldaki yüzeyel bir toplardamara bir kateter (yumuşak kanül) yerleştirilir. Sedasyon adını verdiğimiz bu süreci işlem süresince hasta başında olan ve izleyen anestezi uzmanı doktor yürütür. Anestezi uzmanının verdiği ilaçlar bireyin ağrı duymayacağı derin bir uyku haline geçmesini sağlar. Endoskopi sırasında uygulanan sedasyonun cerrahi işlemler sırasında uygulanan genel anesteziden farkı vardır. Sedasyon sırasında hasta derin uyku halinde olmakla beraber soluk alma verme işlemlerini kendi yapar. Bu sırada genellikle hastaya maske ile oksijen verilir. Kolonoskopi sırasında hastanın kanındaki oksijen düzeyi (satürasyon) ve diğer temel yaşam fonksiyonları (kalp atım hızı ve ritmi, kan basıncı gibi) hasta başı monitör adı verilen bir cihazla takip edilir. Kan oksijen satürasyon ölçümü el parmak tırnağına tutulan bir ışık ile yapılacağı için en az bir tırnaktaki oje (varsa) temizlenmiş olmalıdır. İşlem sırasında verilen ilaçlar kısa etkili olup kolonoskopi biter bitmez damar yolu ile verilen ilaç durdurulur ve bir kaç dakika içinde kişi uyanır. Uyanma hızlı olmakla beraber sedasyon almış olan kişinin çıkışta kendi aracını kullanması sakıncalıdır ve mutlaka bir refakatçi eşliğinde bölümden evine gönderilir

Esnek bir tüp olan kolonoskopun bağırsak içinde ilerlemesi dışarıdan cihazın azar azar itilmesi ile sağlanır. Kolonoskopun görüş alanının açılması için bağırsak içine doğru aralıklarla karbondioksit gazı üflenir. Yeni nesil kolonoskoplarda kullanılan karbondioksit işlemden çok kısa bir süre sonra bağırsak cidarından hızla emilip akciğerler yoluyla atılır. Bu sayede işlem sonrası karında şişkinlik, dolgunluk veya gaz şikayeti olmaz.

Kolonoskop infeksiyon bulaşmasını engellemek için her kullanımdan sonra ayrıntılı bir mekanik temizlik işleminden geçirilmektedir. Bu süreci takiben bakteri ve virüslere etkili özel bir sıvı ile dezenfeksiyon yapılmaktadır. Kolonoskopi sırasında kullanılan yardımcı cihazların bir kısmı her hasta için yenisi kullanılıp işlem sonrası atılmaktadır. Farklı yapıda olan diğer bir kısmı ise ya dezenfektan madde ya da yüksek ısı ile cerrahi alet sterilizasyonu protokolü ile tekrar kullanıma hazır hale getirilmektedir.

Kolonoskopi Sırasında Yapılabilecek Tıbbi Girişimler Nelerdir?
Kolonoskopi sırasında bağırsak içinde normal dışı durumlar (polip, tümör, iltihabi değişiklik vb.) bulunursa tam tanının konması için patolojik tetkik gerekecektir. Şüpheli bölgelerden biopsi adını verdiğimiz küçük parçacıklar alınır ve mikroskobik tahlile gönderilir.

Bağırsak iç yüzünü yapan mukoza tabakasının oluşturduğu yumrular (polip) varsa çıkartılır. Bu işlem sırasında kanmayı engellemek amacıyla gerekirse koter adı verilen yüksek ısı sağlayan bir cihaz kullanılır.

Bağırsak içerisinde kanayan bölgeler varsa koter, heater probe vb. cihazlar ile ısı uygulaması veya injeksiyonlar ile müdahale edilir.

Bağırsak iç yüzünün ağrı duyumsaması farklı olduğu için biopsi veya polip alma, injeksiyon, ısı uygulaması ve yakma gibi işlemler ağrıya yol açmazlar.

Kolonoskopinin Riskleri ve Komplikasyonları (istenmeyen durunlar) Nelerdir?
Kolonoskopi göreceli olarak emniyetli ve iyi tolere edilen bir tetkiktir. Ancak tüm tıbbi girişimlerde olduğu gibi istenmeyen ancak alınan tüm tedbirlere rağmen önlenemeyen durumlar (komplikasyon) kolonoskopi neticesinde de ortaya çıkabilir. Aşağıda bu istenmeyen durumlar hakkında elden geldiğince açık ve tam bilgiler verilecektir. Bu bilgilendirme süreci hem kanuni yükümlükler hem de hekimin vicdani sorumluğu açısından gereklidir. Risklerin bildirilmesi ve konuşulması ile amaçlanan bireylerin korkutulması veya sorumluluğun hafifletilmesi değil aksine bilgilenmiş bireylerin daha sağlıklı karar vereceği gerçeğidir.

Kolonoskopi sırasında yarı uykulu bir bilinç düzeyi sağlayan ilaçlar çok nadiren hastalarda kalp atım hızının ve solunumun yavaşlamasına veya allerjik reaksiyona yol açabilirler. Kullanılan ilaçların antidot adı verilen panzehirleri (Anexate, Naloxan vb.) ve allerji ile mücadele ilaçları (antihistaminikler, kortizon preparatları, adrenalin vb.) kolonoskopi odasında hazır tutulur ve gereken durumlarda bunlar uygulanarak gelişen tabloya müdahale edilir. Hasta başındaki anestezi uzmanı hekimler bu durumlar konusunda müdahaleye çok yetkin meslektaşlardır.

Kolonoskopi sırasında nadiren, gastrointestinal sistemde kanama (binde bir) ve delinme (ikibinbeşyüzde bir), çevre dokuların (dalak gibi) zarar görmesi (oldukça nadir) gelişebilir. Bağırsak cidarında delinme zayıf bir bölgenin kolonoskop itmesine bağlı açılması veya poliplerin yakılarak çıkartılması sırasında gelişebilir. Bu durumdaki hastaların bir bölümü hastaneye yatırılma, damar yoluyla beslenme ve antibiyotik uygulaması ile iyileşirler. Ancak bir bölüm hastaya cerrahi müdahale gerekebilir.

Kolonoskopi sırasında bağırsak içindeki poliplerin gözden kaçması (görülememesi) nadiren mümkündür. İyi bağırsak hazırlığı yapılmadığı, dışkı artıklarının kaldığı ve birkaç milimetrelik küçük poliplerin olduğu durumlarda bu risk artar. Bu yüzden bağırsak hazırlığı programına çok dikkatle uyulması önem kazanmaktadır.

Kalın bağırsağın anatomik yapısında kişiye özel farklılıklar (aşırı uzun ve kıvrımlı olma) veya daha önce geçirilmiş karın ameliyatlarına bağlı bağırsak yapışıklıkları kolonoskopun çekuma (kalın bağırsağın sağ tarafı) ulaşmasını engelleyebilir. Bu durumda alternatif yöntemler ile bağırsakların tetkik edilmesi gerekecektir.

Her tıbbi girişimde olduğu gibi önemli olan fayda ve zarar dengesinin fayda yönünde ağır basmasıdır. Birinci derce akrabalarında bağırsak kanseri olmayan normal risk bireylerde bağırsakta polip bulunma ihtimali ortalama %20 civarındadır. Toplumda bağırsak kanserine yakalanma ihtimali de kabaca %15-20 arasındadır. Özellikle tarama kolonoskopisi ile amaçlanan sessiz olarak büyüyen ve uzun vadede kansere dönüşecek poliplerin bulunup bağırsak kanserinin engellenmesidir. Bu düşünülünce kolonoskopi tetkikinde fayda ihtimalinin olası zarar risklerine karşı çok yüksek oranda ağır bastığı anlaşılır.

Kolonoskopinin Alternatifleri Nelerdir?
Kolonoskopi hem bağırsağın içini gösterme hem de mevcut patolojiye aynı anda müdahale etme (polip çıkartılması, biyopsi alma) olanağı sağlar. Kolonoskopiye tam bir alternatif olmamakla birlikte diğer yöntemler aşağıda sıralanmıştır.

Baryumlu Kolon Grafisi: Müshil ile boşaltılan bağırsaklar anüs yolu ile baryum içeren bir maddeyle doldurulur. Hastanın birkaç poz rontgeni alınır. Daha sonra hasta baryum içeren bu sıvıyı boşaltır ve anüs yolu ile hava verilerek bağırsaklar şişirilir. Tekrar birkaç poz röntgen çekilir. Bağırsağın son kısmı olan rektumdaki patolojiler bu yöntemle çok iyi değerlendirilemiyebilir. Hem hasta hem de işlemi yapan radyoloji uzmanı hekim için oldukça zahmetli bir yöntemdir.

Sanal Kolonoskopi: Müshil ile boşaltılan bağırsaklara anüs yoluyla bir miktar hava verilir ve bağırsaklar şişirilir. Bilgisayarlı tomografi ile hasta karın bölgesinin çekimleri yapılır. Daha sonra bilgisayar tarafından sanal olarak oluşturulan bağırsak içinin görüntüleri incelenir. Yöntemin başarılı olabilmesi için kullanılan cihazın teknolojik olarak iyi, radyoloji uzmanının bu konuda deneyimli ve bağırsak içinin mutlak olarak dışkıdan arındırılmış olması gerekir. Bağırsak içindeki dışkı parçalarının polip zannedilmesi mümkündür.

Yukardaki her iki yöntemde de X ışınları (röntgen) kullanılır. Bu yollarla bağırsak içinde anormal bir durum saptanırsa hastanın başka bir gün bağırsağını tekrar müshil ile boşaltması, kolonoskopi yapılması ve saptanan soruna yönelik girişim (polip alma, biyopsi) gerekecektir.

Kolonoskopi Yapılacak Bireyin Tıbbi Özgeçmişi
Aspirin ve türevleri (Coraspin, Ecopirin vb.), NSAID olarak adlandırılan romatizma ve ağrı kesici ilaçlar (Voltaren, Apranax, Advil, Tilcotil vb.), trombosit fonksiyonlarını bozan ve kanama arttırıcı ilaçlar (Plavix, Pingel, Drisentin vb.), kan sulandırıcılar (Coumadin, Xarelto, Eliquis, Pradaxa, vb.), balık yağı, Omega 3 gibi kanamayı kolaylaştıran takviyeler kolonoskopiden bir süre önce kesilmelidir. Bu ilaçların kesilme zamanına ilacı veren uzman ve kolonoskopiyi yapacak hekim tarafından riskler değerlendirilmek suretiyle ortak karar verilir. Pıhtılaşmadan korkulduğu için ilacın kesilmemesi işlem sırasında yapılacak girişimlerde kanama riskini arttırabilir. Ancak bazı durumlarda da bu ilaçların kesilmesi de çok önemli başka sorunlara yol açabilir. Bundan dolayı bu tür ilaçları kullanıyorsanız hem kolonoskopiyi yapacak doktorunuzun haberdar edilmesi, hem de bu ilaçları başlayan doktorunuzun bilgilendirilimesi gereklidir. Parasetamol içeren ağrı kesiciler (Panadol, Minoset, Parol, Thylanol vb) sorun teşkil etmezler.

Şeker hastalığı ilaçları (antidiabetik hap, insulin), tansiyon düzenleyici ve idrar söktürücü ilaçlar kolonoskopi hazırlığının değiştirilmesini veya başka tedbirler alınmasını gerektirebilir.

Kalp kapakçık hastalığı, kalp kapak protezi, kalp pili (pacemaker), eklem protezi olan kişiler kolonoskopi öncesi antibiotik kullanması gerekebilir.

Kortizon, demir hapı, bitkisel ilaçlar veya herhangi sürekli kullanılan bir ilaç kolonoskopi öncesi mutlaka belirtilmelidir.

Allerji yaptığı bilinen ilaçlar mutlaka iletilmelidir. Allerji yaptığını düşündüğünüz ilaçların tam adını eski tıbbi kayıtlardan veya yakınlarınızdan lütfen öğreninin. Sadece ‘Pek çok şeye allerjik’ olduğunuzu belirtmek çözüm olmayacaktır.

Göz tansiyonu (glokom) olan hastaların çok küçük bir bölümünde hastalık dar açılı glokom tipindedir. Bu grup hastada endoskopi sırasında kullanılan midazolam isimli ilaç sakıncalı olabilir. Göz tansiyonunuz varsa doktorunuzu lütfen öncelikle bilgilendirin.

Kolonoskopi Sonrası Dönem
Kullanılan ilaçlar sonrası uyuşukluk hissedilmesi ve anlatılanların tam hatırlanmaması veya algılanmaması normaldir. Kolonoskopi yapılan bireylerin mutlaka bir refakatçi eşliğinde evine götürülmesi gerekmektedir. Unutmayın işlem sonrası ne kadar iyi olursanız olun yanınızda sizi götürecek biri olmalıdır. İlaçların etkisinin geçeceği ertesi güne kadar motorlu araçlar kesinlikle kullanılmamalıdır. İlaçlar muhakeme gücünüzü etkileyebileceği için iş ve özel hayatınızı etkileyecek önemli kararlar 24 saat süreyle ertelenmelidir. Aynı süre zarfında alkol, yatıştırıcı ilaç kas gevşetici vb. alınmamalıdır. Kolonoskopi sonrası hastaların öncelikle sıvı kaybını dengelemek için ağız yolu ile sıvı alımını öncelikle yapmalıdırlar. Sıklıkla yapılan bir hata işlem sonrası bol miktarda katı gıda tüketip çok az sıvı almaktır. Ağız yolu yeterli sıvı alınmadan tüketilen katı gıdanın sindirimi için yemek sonrası 2 litre kadar vücut sıvısı bağırsak içine geçeceği için sıvı ve elektrolit açığı artabilir. Bu nedenle önce sıvılar ve sonra gıda lütfen.
Kolonoskopi sırasında üflenen karbondioksit gazı kısa bir süre içinde kaybolacağı için şişkinlik hissedilmesi beklenmez. Kolonoskopi sonrası özellikle polip alınan durumlarda makattan çok az miktarda (birkaç damla) kan gelebilir.

Karında şişkinlik ve ağrı hissinin 1-2 saatten uzun sürmesi, kusma, titreme ve ateş yükselmesi, nefes darlığı, anüsten sürekli veya bol miktarda kan gelmesi gibi durumlarda doktorunuzu hemen aramanız gerekmektedir.

Herhangi bir şikayetinizin olmaması durumunda biyopsi alınmışsa sonucun konuşulması veya kolonoskopi bulgularının tartışılması için lütfen 7 iş günü sonrasında doktorunuzla görüşün.

Kolonoskopi Öncesi Bağırsak Hazırlığı
Kolonoskopiden en üst düzeyde verimin alınabilmesi için kalın bağırsağın dışkıdan tamamen arındırılması gerekir. Bağırsak içinde kalacak artıklar patolojik süreçlerin üzerini örtüp gözden kaçmasına neden olur. Bu yüzden kolonoskopi öncesi bağırsak hazırlığı sürecine çok dikkatle uyulmalıdır.

Kalın bağırsağın kolonoskopiye hazırlanmasında iki aşama vardır: Katı gıdaların alınmaması ve müshil kullanılarak bağırsaktaki artıkların boşaltılması. İşlemden 18 saat önce katı gıda alımı durdurulur ve sadece berrak sıvı gıdalar tüketilmeye başlanır. Berrak sıvı gıda içinde tortu, boya maddeleri içermeyen sıvılar anlamına gelir. Alınması serbest olan berrak sıvılar su, açık çay, maden suyu, berrak çorba, komposto suyu, limonata, gazoz, hazır satılan berrak meyve suyu (ör. elma suyu), berrak pelte ve jöledir. Bu süreç zarfında enerji takviyesi amacıyla süzme bal veya ağızda emilen akide şekerleri kullanılabilir.

İçinde renkli maddeler içeren meyve suları (ör. vişne), evde katı meyve sıkacağı ile ezilip hazırlanan meyve suları (havuç, elma vb.), yağlı çorbalar, berrak olmayan çorbalar (mercimek, ezo gelin, düğün vb.), süt ve ürünleri kolonoskopi sırasında görüntüyü bozacaklarından alınmamalıdır. Bu süreç zarfında herhangi bir katı gıda (et, ekmek, meyve, peynir, vb.) alımı zaten söz konusu değildir.

Sıvı alımı kolonoskopiden 4 saat önce kesilmelidir.

Diabet (şeker hastalığı), hipertansiyon (yüksek kan basıncı), böbrek yetmezliği gibi tıbbi durumlar varsa standart bağırsak hazırlığı protokolü kişiye özel olarak değiştirilebilecektir.

Bağırsak hazırlığı için kullanılan müshiller ilk kullanımdan birkaç saat sonra sıkça tuvalete gitmenizi gerektirecektir. Esasen amaçlanan su gibi ishalin sağlanıp bağırsakların boşaltılmasıdır. Bu yüzden hazırlık süresince tuvalete rahat ulaşabileceğiniz konumda olmanız ve ideal olarak yolculuk etmemeniz önerilir.

Bağırsak hazırlığı için pek çok yöntem vardır. Bu yöntemlerden biri çok küçük miktarda yoğun müshil içmeyi takiben 4 litre berrak sıvı alımını gerektirir. İlk bakışta kolay gibi görünmesine rağmen iki değişik sakınca olabilir. Birincisi yeterli sıvı alınmaması durumunda bağırsaklardaki dışkı tam boşalmaz ve kolonoskopinin verimi düşer. İkincisi veya daha tehlikeli olan ise çok güçlü yoğun müshilin kullanımı aşırı su ve tuz kaybına yol açarak nadir de olsa böbrek yetmezliğine gidebilecek bir dizi istenmeyen olayın yaşanabilme riskidir. Bu nedenle bu sayfanın yazarı Dr. Hovsep Hazar Polyethylen Glycol (polietilen Glikol) veya kısa adıyla PEG maddesinin 4 litre su ile sulandırılıp 4 saatte içilmesini önermektedir. Hazırlanacak 4 litre sıvı yarım saatte yarım litre içecek şekilde kolonoskopi işleminden 8-10 saat önce içilir. Bu süratli bir bağırsak boşaltımını sağlarken aşırı tuz ve su kaybına yol açmaz. Hazırlanan PEG solüsyonu ile beraber ihtiyaç duyulursa yukardaki berrak sıvılar veya bal tüketilebilir. Kolonsokopi yapılmaya karar verildiğinde doktorunuz tarafından ayrıntılı hazırlık şeması tarafınıza verilecektir.